Në
ditën e sotme, 16 prill 1889 - Në Londër, Angli, lindi Çarli Çaplin. Karriera e
tij si aktor filloi kur ishte fëmijë; në moshën 24 vjeç u bashkua me Kompaninë
'Keystone' (SHBA), me të cilën realizoi mbi 30 filma; më pas formoi korporatën
'United Artists' dhe prodhoi shumë filma (nga The Gold Rush më 1925 deri më
1952 me filmin Limelight).
Izoluar nga komuniteti
amerikan i filmit dhe duke iu mohuar hyrja në Amerikë - pas një udhëtimi jashtë
vendit - për shkak të refuzimit për t'u bërë shtetas amerikan, dhe pikëpamjeve
majtiste, apo martesës me një minorene - Çaplin u vendos në Zvicër më 1952 me
gruan e tij të katërt, Oona, vajza e dramaturgut të njohur amerikan Eugene
O'Neill.
Në vitin 1972, ai u kthye
në Shtetet e Bashkuara (këtë herë iu lejua hyrja) për të pranuar një çmim
special 'Oskar'; në vitin 1975 Çaplinit iu dha titulli i Kalorësit, nga
Mbretëresha e Anglisë. Dy vjite më vonë, ditën e Krishtlindjeve, Sir Çarli
Çaplin vdiq në shtëpinë e tij në Vevey, Zvicër.
Shumë e kanë imituar ose
janë përpjekur, megjithatë, siç ka thënë kritiku i filmit, Max Sennett,
"Çaplini është artisti më i madh që ka jetuar ndonjëherë".
FJALIMI
MË I FUQISHËM I DHËNË NDONJËHERË
(Pjesë
nga filmi “Diktatori i Madh” nga Çarli Çaplin.)
Ky fjalim konsiderohet si
një prej fjalimeve më të fuqishëm në histori.
Duke marrur parasysh
referencat anti-naziste që përmban fjalimi dhe faktin se është publikuar në
vitin 1940 — kohë kjo kur Hitleri ishte ende gjallë dhe në pushtet — mund të
thuhet se filmi në tërësi është një vepër e papërsëritshme.
Fjalimi
i plotë i përkthyer:
“Më falni, por unë nuk dua
të jem perandor. Nuk është puna për mua. Unë nuk dua të udhëheq as të pushtoj
askë. Unë dua t’i ndihmoj të gjithë, nëse është e mundur. Çifut – jo-çifut, të
zi – të bardhë. Ne të gjithë duam të ndihmojmë njëri-tjetrin. Qeniet njerëzore
janë ashtu. Ne duam të jetojmë nga lumturia e njëri-tjetrit — jo nga mjerimi i
njëri tjetrit. Ne nuk duam të urrejmë apo të përçmojmë njëri tjetrin. Në këtë
botë ka vend për të gjithë. Dhe Toka e mirë është e pasur dhe ofron për të
gjithë. Jeta mund të jetë e lirë dhe e bukur, por ne e kemi humbur rrugën.
Lakmia i ka helmuar
shpirtrat e njerëzve, e ka barrikaduar botën me urrejtje, na ka marshuar në
mjerim dhe gjakderdhje. Ne kemi zhvilluar shpejtësi, por e kemi lënë vetveten
të mbyllur. Makineritë e begatshme na kanë lënë në hall. Dituria na ka bërë
cinikë. Shkathtësia, të ashpër e të këqinj. Mendojmë shumë e ndjejmë shumë pak.
Më shumë se makineri na duhet njerëzi. Më shumë se shkathtësi na duhet mirësi
dhe butësi. Pa këto kualitete, jeta do të jetë e dhunshme dhe gjithçka do të
humbet.
Aeroplani dhe radio na kanë
sjellur më afër njëri-tjetrit. Vetë natyra e këtyre shpikjeve thërret për
mirësi mes njerëzve, thërret për vëllazëri universale, për bashkimin e të
gjithë neve. Edhe tash, zëri im po arrin miliona njerëz anembanë botës –
miliona burra, gra e fëmijë të dëshpëruar – viktima të një systemi që i bën
njerëzit të torturojnë dhe të burgosin të pafajshëm.
Atyre që mund të më
dëgjojnë, i them: mos u dëshpëroni. Mjerimi që tash është mbi ne nuk është
asgjë tjetër veçse kalimi i lakmisë – hidhërimit të njerëzve që i frikësohen
progresit njerëzor. Urrejtja e njerëzve do të kalojë, dhe diktatorët do të
vdesin, dhe fuqia që ata morrën nga populli do t’i kthehet popullit. Dhe për
derisa njerëzit vdesin, liria kurrë nuk do të shuhet.
Ushtarë! Mos e jepni
vetveten te këto egërsira, njerëz që ju përçmojnë, ju skllavërojnë, që ju kontrollojnë
jetët tuaja, ju tregojnë çfarë të bëni, çfarë të mendoni e çfarë të ndjeni! Që
ju stërvisin, ju shtyjnë në dietë, ju trajtojnë si bagëti, ju përdorin si mish
për top. Mos e jepni vetveten te këta njerëz jonatyrorë, njerëz makina me
mendje makine e zemra makine! Ju nuk jeni makina! Ju nuk jeni bagëti! Ju jeni
njerëz! Ju keni dashurinë e njerëzimit në zemrat tuaja! Ju nuk urreni! Vetëm të
padashurit urrejnë, të padashurit dhe jonatyrorët! Ushtarë! Mos luftoni për
skllavëri! Luftoni për liri!
Në kapitullin e
shtatëmbëdhjetë të Shën Lukës shkruan: “Mbretëria e Zotit është brenda
njeriut.” – jo një njeriu apo një grupi njerëzish, por në të gjithë njerëzit!
Në ju! Ju, populli e keni fuqinë – fuqinë të krijoni makina. Fuqinë të krijoni
lumturi! Ju, populli, e keni fuqinë ta bëni këtë jetë të lirë dhe të bukur, ta
bëni këtë jetë një aventurë të mrekullueshme.
Prandaj, në emër të
demokracisë, le t’a përdorim këtë fuqi, le të bashkohemi të gjithë! Le të
luftojmë për një botë të re, një botë të mirë që do t’i jepë njerëzve mundësinë
të punojnë, që do t’i jepë rinisë një të ardhme dhe të moshuarve siguri. Duke
premtuar këto gjëra, bishat janë ngritur në pushtet. Por ata gënjejnë! Ata nuk
i përmbushin këto premtime. Kurrë nuk do t’i përmbushin!
Diktatorët lirojnë vetveten
e tyre, por skllavërojnë popullin! Tani le të luftojmë ta përmbushim atë
premtim! Le të luftojmë që ta lirojmë botën, t’i largojmë barrierat kombëtare,
të largojmë lakminë, urrejtjen e intolerancën. Le të luftojmë për një botë të
arsyes, një botë ku shkenca dhe progresi do të na shpiejnë te lumturia e të
gjithë njerëzve. Ushtarë! Në emër të demokracisë, le të bashkohemi të gjithë!/Përgatiti
për botim: Xh. Veseli
https://www.youtube.com/watch?v=W52yybhUxII