Kjo bisedë mes Albert Einstein dhe Rabidranat Tagora është zhvilluar me 14 qershor te vitit 1930 në shtëpinë e Einsteinit në Kaputh, në rrethinat e Berlinit dhe fillimisht është botuar në “The Religion of Man”, Londër.
TAGORA: Sot po bisedoja me dr. Mendel ne lidhje me zbulimet e reja ne matematikë sipas të cilave, në boten e madhësive pambarimisht të vogla sjellja e atomeve i bindet rastësis. Me sa duket drama e egzistencës nuk është aspak e paracaktuar në karakter.
EINSHTEIN: Faktet që e bëjnë shkencën të tentoj ndaj kësaj pikëpamje nuk do të thot t’i lëmë lamtumirën parimit të shkakësisë.
TAGORA: Ndoshta jo, megjithatë duket sikur ideja e shkakësisë nuk është në grimcat elementare por që disa forca të tjera ndërtojnë me këto grimca një gjithësi të organizuar
EINSHTEIN: Duhet përpjekur të kuptohet rregulli në një plan më të lartë. Rregulli është atje ku elementet e mëdha kombinohen dhe drejtojnë egzistencën, por në grimca shumë të vogla, ky rregull nuk është i përceptueshëm.
TAGORA: Kështu pra dualiteti është në thelb të egzistencës, d.m.th është kontradikta e impulsit të lirë dhe vullnetit drejtues që realizon një skemë të rregullt të sendeve.
EINSTEIN:. Fizika moderne nuk do t’i quante që janë kontradiktore. Retë kur shihen nga larg duken si një objekt i vetëm, por kur i vrojton nga afër ato shfaqen si një grumbull i c’rregullt pikash uji.
TAGORA: Unë i gjej kësaj një paralele në psikologjinë njerëzore. Pasionet dhe dëshirat tona janë të c’rregullta, por karakteri ynë i nënshtron këto elemente në një të tërë të harmonishme. A ka dicka të ngjashme me këtë në botën fizike? A nuk janë grimcat e vogla rebele, dinamike, me një impuls individual? Dhe a ka nje parim në botën fizike që i nenshtron ato duke i vendosur nën një organizim të rregullt?
EINSTEIN: Edhe vet grimcat elementare nuk janë pa një rregull statistikor, grimcat e radiumit do të ruajnë një rregull specifik të tyre, tani dhe përgjithmon në të ardhmen, ashtu sic ka qenë vazhdimisht deri më sot. Ka pra nje rregull statistikor për grimcat elementare.
TAGORA: Perndryshe drama e egzistencës do të ishte mjaft e paqellimtë. Është harmonia e vazhdueshme e rastësis dhe përcaktueshmëris e cila e bën atë përjetësisht të re dhe jetësore.
EINSTEIN: Unë besoj se cfardo që bëhet me ne, ose bëjmë ne, ka shkakësinë e vet. Sidoqoftë, është gjë e mirë që ne nuk e përceptojmë dot.
TAGORA: Gjitashtu ka një elasticitet në veprimet njerëzore, një lloj lirie në rende të ulta që është për të shprehur personalitetin tonë. Është dicka e ngjashme me sistemin muzikor ne Indi, i cili nuk është aq i ngurt sa c’është ne muzikën perëndimore. Kompozitorët tanë japin një linjë të përcaktuar muzikore, një sistem melodik dhe arranzhim ritmik ku ekzekutuesi i saj, brenda disa kufinjëve mund të improvizojë mbi të. Ai duhet të ndjek me besnikëri pjesën muzikore, por edhe të jap shprehje spontane të ndjeshmërisë së tij muzikore sipas disa rregullave të paracaktuara. Ne admirojmë kompozitorin për talentin e tij në krijimin e bazës dhe superstrukturës së melodisë, por ndërkaq presim nga interpretuesi të shprehë aftësitë e tij duke krijuar variacione me zbukurime melodike. Në krijime ne ndjekim ligjin themelor të ekzistencës, por nëse lejojmë edhe një shmangie nga ai, atëhere kemi një liri të mjaftueshme brenda kufinjëve të personalitetit tonë për shprehjen më të plotë të vetëvetes.
EINSTEIN: Kjo është e mundur vetëm kur ka një traditë muzikore të fuqishme që mund të orientojë njerëzit. Në Europë muzika ka shkuar tepër larg nga arti e ndjeshmëria popullore dhe është bërë si një lloj arti i fshehtë me konvencionet e traditat e saj.
TAGORA: Duhet të jesh absolutisht i bindur ndaj kësaj muzike kaq te komplikuar. Në Indi masa e lirisë së këngëtarit është në personalitetit e tij krijues. Ai mund të interpretojë këngën e kompozitorit në mënyrën e tij/saj nëse ka fuqinë krijuese të afirmoj vetëveten në interpretimin e ligjit të përgjithshëm të melodisë që i është besuar.
EINSTEIN: Kërkohet një nivel shumë i lartë artistik për të realizuar plotësisht ideneë e madhe të muzikës origjinale, kështu që mund të bëhen edhe variacione mbi të.Tek ne variacionet shpesh janë të paravendosura.
TAGORA: Nëse në sjelljen tonë ndjekim ligjin e virtytit, atëher do të kemi një liri reale për shprehjen e vetëvetes. Vërtet është parimi i sjelljes, por karakteri që e bënë atë të vërtetë dhe individual është në krijimin tonë. Në muzikën tonë ka nje dualitet të lirisë dhe rregullit të paracaktuar.
EINSTEIN: Po fjalët e këngës a janë gjithashtu të lira? Dua të them a është i lire këngëtari të shtojë fjalë të tij në tekstin e këngës që këndon?
TAGORA: Po. Në Bengal kemi një lloj kënge – kirtan e quajmë, e cila i jep liri këngëtarit të ndërfus komente ndërmjetëse, fraza që nuk janë në këngën origjinale. Kjo shkakton entusiazëm të madh sepse dëgjuesit janë vazhdimisht të emocionuar nga sentimente spontane të mrekullueshme, të bera nga këngëtari.
EINSTEIN: A është metrika tepër strikte?
TAGORA: Po, krejt. Nuk mund të kalohen kufinjtë e vjershërimit: këngëtari në gjithë variacionet e tij duhet të mbaj ritmin dhe kohën të cilat janë të fiksuara. Në muzikën europiane ju keni një liri të krahasueshme për kohën, por jo për melodinë.
EINSTEIN: Mund të ekzekutohet muzika indiane pa fjalë? Mund te kuptohet një këngë pa fjalë?
TAGORA: Po, ne kemi këngë me fjalë të pakuptimta, tinguj që thjesht ndihmojnë në mbajtjen e notave. Në Indinë Veriore, muzika është një art i pavarur, jo nje interpretim i fjaleve dhe mendimeve si në Bengal. Muzika është shumë e përpunuar dhe sugjestive dhe është një botë e tërë në vetë melodinë.
EINSTEIN: Nuk është polifonike?
TAGORA: Instrumentet përdoren, por jo për harmoninë, vetëm për të mbajtur kohën dhe për të shtuar volumin e thellësinë. A ka vuajtur melodia në muzikën tuaj nga imponimi i harmonise?
EINSTEIN: Ndodhë nganjëher që vuan vërtetë tepër. Nganjëhere harmonia gëlltitë edhe vet melodinë.
TAGORA: Melodia dhe harmonia janë si linjat dhe ngjyrat në pikturë. Një vizatim mund të jetë i mrekullueshëm ndërkohë që duke i shtuar edhe ngjyrat mund të bëhet i vaget dhe humbet forcën. Por ngjyra në kombinim me linjat krijon piktura të mëdha sa kohë që nuk c’vlerëson apo shkatërron vlerën e vizatimit.
EINSTEIN: Është një krahasim i bukur; vizatimi është gjithashtu shumë më i vjetër se ngjyra. Duket se melodia juaj është shumë më e pasur në strukturë se e jona. Muzika japoneze gjithashtu duket e tillë.
TAGORA: është e vështirë të anlizosh efektin e muzikës së lindjes dhe të perendimit në mendjet tona. Unë jam shumë i prekur nga muzika perëndimore; ndjej që është e larte, e gjërë në strukturë dhe e madhe në kompozicion. Muzika jonë më prekë më thellë prej vokacionit të vet lirik themelor. Muzika europiane është epike në karakter, ka nje sfond të gjërë dhe është gotike në strukturë.
EINSTEIN: Është një pyetje qeë ne europianet nuk i pergjigjemi dot qartë: Ne jemi shumë të përdorur nga muzika jone. Ne duam të dimë nëse muzika jonë është një ndjenjë konvencionale apo fundamentale; nëse është natyrale të ndjesh konsonancën dhe disonancën apo një konvencion që ne e pranojmë.
TAGORA: S’di se si por piano me ngatërron. Violina më pëlqen shumë me tepër.
EINSTEIN: Do të ishte interesante të studëoheshin efektet e muzikës europiane në një indian që nuk e ka dëgjuar kurrë atë që nga c’ka qenë i ri.
TAGORA: Unë njëherë i kërkova një muzikanti anglez të më anlizonte disa pjesë të muzikës klasike dhe të më shpjegonte se cfarë elementesh e bëjnë të bukur një pjesë muzikore.
EINSTEIN: Vështiresia është se muzikën vërtetë të bukur, lindore apo perëndimore qoftë, nuk mund të anlizosh dot.
TAGORA: Po, dhe ajo cka e preke thellë dëgjuesin është dicka shumë personale për cdo individ.
EINSTEIN: E njëjta pasiguri mbetet rreth cdo gjëje themelore në përvojën tonë, në reagimin tonë ndaj artit, kudo qoftë, në Europe apo Azi. Bile edhe kjo lule e kuqe në tavolinë, mund të mos jetë e njejtë për ty dhe mua.
TAGORA: E megjithatë ështe i pranishem gjithmon një proces pajtimi mes tyre: shija individuale që tenton të përputhet me standartin e përgjithshëm… .
Përgatiti: InfoGLOBI/ Xh. V.
RSS Feed
Twitter
07:03
Unknown
